บันทึกว่าด้วยจระเข้เมืองตะกั่วป่า

"...จะเลยเล่าแทรกถึงเรื่องจระเข้ใหญ่ซึ่งฉันได้เคยพบเมื่อภายหลัง ครั้งหนึ่งฉันไปตรวจราชการหัวเมืองมณฑลภูเก็ต เมื่อไปทางทะเลถึงปากน้ำเมืองตะกั่วป่า เจ้าเมืองกรมการเขาจัดเรือเล็กมารับขึ้นเมือง ฉันสังเกตเห็นเรือ ๒ แจวที่จัดมาสำหรับรับของ มีกระดานตั้งที่ท้ายเรือแคมละแผ่นเหมือนกันทุกลำ ไม่เคยเห็นตึงถามเขาว่าเรือเหล่านั้นตั้งกระดานไว้ทำไม เขาบอกว่าในเวลานั้นมีจระเข้ใหญ่อยู่ในแม่น้ำเมืองตะกั่วป่าตัว ๑ ดุร้ายนัก ชาวเมืองในเรือ ๒ แจวมันเคยขึ้นคาบเอาคนแจวท้ายไปกินเสียหลายคนแล้ว พวกราษฎรกลัวจึงทำกระดานตั้งบังตัวคนแจวท้ายมิให้จระเข้คาบเอาไปได้ ฉันฟังเชื่อครึ่งไม่เชื่อครึ่งก็ไม่ว่ากระไร ส่วนตัวฉันเองเขาจัดเรือมาดโถงคนพายตลอดลำ ตัวฉันนั่งกลางลำ และมีเรือเช่นเดียวกันตามไปอีกสักสองลำ

เมื่อเรือไปถึงที่แห่งหนึ่ง ดูเหมือนเรียกว่า "ย่านซื่อ" เป็นที่เปลี่ยวอยู่ข้างใต้ยังห่างเมือง เรือฉันพสยทวนน้ำเลียบไปทางข้างฟากตะวันออก ถึงเวลาราวจวนเที่ยง เห็นจระเข้ตัวนั้นมันลอยตัวทางข้างฟากตะวันตกตรงกับเรือของฉัน แล้วว่ายน้ำช้าๆ อย่างว่า "เคียงไหล่" ไปกับเรือของฉันไปนานแลเห็นตัวได้ถนัด มันก็คงคิดปองร้าย แต่ทำไมไม่ได้ จึงเป็นแต่ว่ายน้ำดูไป จนถึงย่านตั้งบ้านคนข้างใต้เมืองจึงจมตัวหายไป แต่ตัวฉันไม่เป็นนักเลงยิงสัตว์ ไปไหนไม่ได้เอาปืนไปด้วยจึงไม่ได้ยิงจระเข้ตัวนั้น

ไปถึงเมืองตะกั่วป่าถามถึงเรื่องจระเข้ตัวนั้น เขาบอกว่าเพิ่งดุร้ายในปีนั้นเอง กินคนเสียหลายคน เขาจะออกสินบนให้คนยิงหรือจับเอาขึ่นฆ่าเสีย ฉันว่าถ้าเอาจระเข้ตัวนั้นได้ ขอให้ส่งหนังทั้งตัวมาให้ฉัน เพราะมันดูฉันไปตลอดทาง ฉันก็อยากดูมันบ้าง ต่อมาเขาจับได้จระเข้ตัวนั้นลอกหนังเอาฟางยัดข้างในทำเป็นหุ่นใส่หีบส่งมา ให้ คนเอามาส่งที่ศาลาว้าการกระทรวงมหาดไทย สังเกตดูขนาดจระเข้ตัวนั้นยาวสัก ๑๐ ศอก แต่พวกเมืองตะกั่วป่าทำหนังแห้งไม่เป็น ส่งกลิ่นเน่าติดหนังมาด้วย เหม็นคลุ้งไปทั้งศาลาลูกขุน จะหาใครทำให้เป็นหนังแผ่นสำหรับปูดูเล่นก็ไม่มี ก็จำต้องทิ้งหนังจระเข้ตัวนั้นให้สูญไป..."

(คัดจากพระนิพนธ์ในสมเด็จ ฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เรื่อง สร้างเมือง)